Przygotowania do pracy nad dramatem o Judaszu (ogłoszonym w 1913 roku w Krakowie) poprzedziły drobiazgowe studia Karola Huberta Rostworowskiego nad Pismem Świętym i historią Izraela. Bezpośrednim zaś powodem - jak sam wyznawał - miały być dwa szkodliwe "wybryki literackie" (chodziło najprawdopodobniej o powieść Gustawa Daniłowskiego Maria Magdalena i dramat Carla Sternheima lub Georga von der Gabelentza o Judaszu), które swoją ignorancją wobec świata Biblii mocno zbulwersowały pisarza.
Odniesienie do tych tekstów pozwala jasno dostrzec planowaną przez Rostworowskiego rewizję stanowiska wobec tytułowego bohatera. Był on - jak się zdaje - świadom różnorodnych interpretacji postaci Judasza i szukał dla swojego bohatera jeszcze innego ujęcia, bardziej "psychologicznego" i współczesnego oraz dostosowanego do atmosfery i klimatu wydarzeń ewangelicznych. Podstawowy problem, jaki chciał zgłębić, polegał na znalezieniu w życiu Judasza psychologiczno-racjonalnych motywów zdrady Jezusa. Jego tragedia polegać miała na samym dojściu do tej decyzji. Prawie nie ma w dramacie Rostworowskiego pierwiastków satanicznych czy działania w przymierzu z mocami piekielnymi (jak będzie w Judaszu Tetmajera, pisanym około roku 1913, a wydanym cztery lata później). Nie ma też wszechobecnego niemal w każdym z wcześniej napisanych tekstów o Judaszu fatalizmu, jakim był on rzekomo uwarunkowany. Judasz Rostworowskiego jest "człowiekiem zwyczajnym", który pragnął pogodzić swój plan życia ziemskiego z planem Boga, jaki realizował się w życiu Chrystusa. W efekcie splotu dramatycznych wydarzeń musiał dokonać jednak ważnego wyboru między tymi dwiema drogami życia. Decyzja okazała się tragiczna: oznaczała w każdym wypadku bolesną konieczność wyrzeczenia się siebie, pójście za Jezusem było bowiem drogą pokory a wyrzeczeniem się pychy, natomiast zdrada Jezusa stawała się równocześnie unicestwieniem siebie jako człowieka, który w planie Boga przeznaczony został do miłowania innych ponad miłość własną.
Próba zrozumienia postępowania Judasza wyznaczyła Rostworowskiemu "konfrontacyjny" układ zdarzeń w dramacie: świat Judasza zderzony został z jednej strony ze światem Jezusa, a z drugiej strony z równie mu obcym światem faryzeuszów i saduceuszów. Uwagi odnoszące się w Nowym Testamencie tylko do Judasza uzupełnił więc Rostworowski o zarysowany w Ewangeliach obraz życia ludzi, którzy zetknęli się z Jezusem i Jego nauczaniem. Kontekst, z jakim konfrontuje się w dramacie Judasz, jest w związku z tym utrzymany w klimacie blisko skojarzonym z Biblią.
Połączenie obu tych perspektyw uczyniło z Judasza z Kariothu dramat raczej realistyczny i psychologiczny niż misteryjny (operujący symbolizmem czy elementami mistycyzmu), co odróżnia go od wielu ówczesnych dramatów z Judaszem jako bohaterem, gdzie te proporcje były odwrotne. Wydaje się, że o takim, a nie innym kształcie dzieła zdecydowała deklarowana przez dramaturga chęć wyjaśnienia postępowania Judasza, nie zaś skupienie się na opisie i obrazie wydarzeń związanych z działaniem postaci biblijnych. (...)
WOJCIECH KACZMAREK
