Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – „Sprawiedliwość polega na stałej i niezmiennej woli oddania każdemu tego, co mu się słusznie należy.” Tę klasyczną definicję sprawiedliwości sformułowaną w prawie rzymskim1 powtarzają filozofowie moralności, za nimi zaś teologowie. Definicja owa, genialna w swej prostocie, zdaje się być zatem miejscem spotkania moralistów i prawników, socjologów i kon­­sty­tucjonalistów, sprzedawców pietruszki i poetów, mistyków i zbrodniarzy – tak, nawet ci ostatni snują swoje ciemne scenariusze, zakładając istnienie trwałego porządku społecznego: zbrodnia jest możliwa tylko w „sprawiedliwie” urządzonym świecie.

Znaczenie tej definicji zależy jednak w ogromnej mierze od tego, jak rozumie się jej składowe, to zaś zależne jest od kontekstu społecznego, który w toku dziejów zmienia się i komplikuje coraz bardziej. Może się zatem okazać, że pojęcie sprawiedliwości zdefiniowane na pewnym etapie życia społeczności pozostaje w użyciu – mimo upływu czasu – w zupełnie innym kontekście społecznym, ekonomicznym, kulturowym itd. Jeśli nie dokona się jego „rewitalizacji”, przekształci się ono wcześniej czy później w tabu – etyczny artefakt, który utracił swoje korzenie i stał się kompletnie niezrozumiały, choć obowiązuje jeszcze, gdyż procesy społeczne charakteryzują się pewną bezwładnością. Gdy jednak nadejdzie właściwy moment, tabu zostaje zdelegalizowane i nikt po nim nie płacze, tak jak nikt nie płacze po starych, niewygodnych butach, które nosiło się z przyzwyczajenia raczej niż z wyboru. Czy jest po czym płakać, gdy analizuje się burzliwą historię cnoty sprawiedliwości?

Pojęcie sprawiedliwości przechodziło w naszej kulturze wielokrotnie proces starczego uwiądu i rewitalizacji, odrzucane bywały jego kolejne wcielenia (jako niezrozumiałe i niewygodne tabu) i powracało w nowej postaci (jako sine qua non życia każdej społeczności). Spróbujmy przyjrzeć się pewnym momentom w dziejach tego pojęcia, które – jak się wydaje – szczególnie mocno oddziałują na nasze, współczesnych chrześcijan, starania o uczynienie świata bardziej sprawiedliwym. (...)

KS. WOJCIECH BARTKOWICZ