Większość z nas jest przekonana, że wolność słowa to osiągnięcie współczesności. Sądzimy, iż jest to cecha epoki oświeceniowej, a swą pełnię i moc, zwłaszcza za sprawą rozwoju dziennikarstwa i potęgi techniki cyfrowej, uzyskała w naszych czasach. Nic bardziej błędnego – uznanie wolności wypowiadania się pozostaje tak stare, jak ludzka cywilizacja i sięga zamierzchłej starożytności.
Starożytne źródła wolności
Już w Sumerze, pierwszej cywilizacji, która dała podwaliny pod wszystkie późniejsze idee kultury zachodniej – edukację, literaturę, pismo, prawo, instytucje religijne i społeczne – odnajdziemy wzmianki o zalążkowym starożytnym „parlamencie” i źródłach wolnych debat. Na zapisanych pismem klinowym tabliczkach archeologowie odkryli zapis posiedzenia sumeryjskiej izby starszych (senat) i izby niższej (mężczyzn zdolnych do walki) z miasta Uruk. Debata dotyczyła zachowania pokoju bądź podjęcia wojny z królem i armią miasta Kisz. To pierwszy w historii ludzkości poświadczony historycznie zapis wolnej dyskusji, która miała rozstrzygnąć o losach społeczności sprzed 6000 lat. Oczywiście, sama wolność wypowiedzi uzyskuje dojrzałą formę znacznie później – w starożytnej Grecji. Za sprawą rozwoju świadomości politycznej w cywilizacji tej znaczenia nabiera kategoria równości wobec prawa (gr. isonomia) ówczesnych obywateli greckiej pólis. Właśnie równość jest swoistą prekursorką greckiej demokracji, zapewniając ograniczone, ale jednak – równowagę i partnerstwo w ustanawianiu praw i realizacji form władzy. Żeby było to jednak możliwe, kluczowym elementem ateńskich relacji społecznych musiała się stać niezależność w wyrażaniu poglądów i myśli. Prawo do wypowiedzi było w Grecji równoznaczne z byciem wolnym człowiekiem. Pięknym przykładem owej wolności jest, pochodzące z VI wieku przed Chrystusem, słowo isegoria, oznaczające równość słowa, czyli ówczesną swobodę wypowiedzi zakładającą, że opinie wszystkich obywateli mają taką samą wagę. Rynek greckiego miasta – agora – staje się zatem miejscem obywatelskiej debaty i wprowadza w życie tych starożytnych społeczności element publiczny, wyrażający się w możliwości dyskusji i wymiany poglądów. Pod koniec V wieku przed Chrystusem wykształciła się w Grecji jeszcze mocniejsza forma wolności słowa –… (…)
Więcej przeczytasz w najnowszym numerze kwartalnika PASTORES 105 (4) Jesień 2024.
BP JACEK GRZYBOWSKI (ur. 1973), biskup pomocniczy warszawsko-praski, historyk filozofii, adiunkt na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Opublikował m.in. książki: Potęga kultury (online), Szukając światła w nocy świata, Uciec z krainy zapomnienia, Theatrum Mundi. Kosmologia i teologia Dantego Alighieri, Byt, tożsamość, naród, Miecz i pastorał. Filozoficzny uniwersalizm sporu o charakter władzy oraz Jacques Maritain i nowa cywilizacja chrześcijańska.
