„Warszawa umiera, ale w stanie łaski” – napisała swego czasu Maria Okońska. Pierwsza całościowa praca poświęcona życiu religijnemu powstańczej Warszawy, wydana blisko 80 lat po wydarzeniach, ukazuje to umieranie przez pryzmat wiary. Przybliża też znane i niezbadane do tej pory przejawy życia religijnego podczas Powstania, życia katolików, ewangelików, prawosławnych i wyznawców innych religii; duchownych, osób konsekrowanych i wiernych świeckich.
Autorka należy do pokolenia wnuków powstańców, jest instruktorką Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, nauczycielką historii i wolontariuszką Muzeum Powstania Warszawskiego. Opisuje funkcjonujące podczas Powstania struktury religijne, praktyki liturgiczne, przejawy religijności pozaliturgicznej, sylwetki ludzi różnie zaangażowanych w ówczesne życie religijne. Obrazu dopełnia wykaz miejsc, gdzie sprawowano wówczas Msze święte. Solidnie udokumentowana wszelkimi dostępnymi źródłami, precyzyjna i spokojna narracja przeplatana świadectwami uczestników wydarzeń oddaje dramatyczne realia Powstania. W tym czasie grozy i próby wszyscy mierzyli się z tymi samymi wyzwaniami: „z pytaniami o sens cierpienia, przegrywanej walki”, o „miejsce i obecność Boga w dziejących się wydarzeniach”. Rzeczywistość powstańcza zbliżała ludzi, burząc istniejące do tej pory bariery (np. między ludźmi różnych wyznań lub świeckimi a siostrami klauzurowymi); „walka o wspólną sprawę” tworzyła „jedność ponad podziałami wyznaniowymi, religijnymi”. Księża niestrudzenie pełniący posługę sakramentalną służyli też powstańcom i mieszkańcom na wiele innych sposobów i samą swą obecnością, z przekonaniem, że „sprawa nasza jest sprawą Boga” (J. Warszawski SJ). Nawoływali, zgodnie z Ewangelią, do modlitwy „za tych wszystkich, którzy już zginęli, i za tych, którzy właśnie idą na Sąd Boży – zarówno dobrych, jak złych, tych pomordowanych i tych, którzy mordowali” (modlitwa anonimowego księdza). Kiedy trwały walki i nie dało się dotrzeć do najbliższego kościoła, świeccy musieli wziąć odpowiedzialność za swoje życie duchowe, podejmując trudne zadania organizacyjne, inicjatywy duchowe, prowadząc modlitwy dla „wspólnoty piwnicznego schronu” czy podwórkowych kapliczek. Obraz modlącej się Warszawy ukazuje Powstanie w kategoriach osobistej i zbiorowej przemiany serc oraz walki duchowej, prowadzonej zarówno przez powstańców, jak i przez ludność cywilną, przez znanych i jeszcze większe grono nieznanych świętych. Papież Franciszek ustanowił bowiem (2017 r.) „trzecią drogę świętości obok drogi cnót i drogi męczeństwa – dar dobrowolnego oddania swojego życia z miłości”.
ak
